Muqdisho, Soomaaliya — Tallaabo taariikhi ah oo ka tarjumaysa isbeddel istiraatiiji ah oo lagu maareynayo dhibaatooyinka, waxaa magaalada Muqdisho lagu soo gabagabeeyay wadatashigii qaran ee ku saabsanaa waddada hawlgalka Ka Hortagga Ah (Anticipatory Action – AA). Muddo laba maalmood ah, Hay’adda  Maareynta Masiibooyinka Soomaaliyeed (SoDMA), oo la kaashanaysa la-hawlgalayaasha caalamiga iyo gobolka, waxay hoggaamisay dadaallo ballaaran oo lagu dhisayo qaab-dhismeedkii ugu horreeyay ee qaran. Ujeeddada ayaa ah in laga gudbo jawaab-celinta daahday loona guuro tallaabo hore iyo mid ka hortag ah, taasoo xoojinaysa adkaysiga bulshada Soomaaliyeed ee ka horjeeda khataraha sii kordhaya.

Khudbado Furitaan: Laga Guurayo Jawaab-celinta loona Guurayo Adkaysiga 

Wadatashiga waxaa lagu furay khudbado xooggan oo xoojinayay muhiimadda isbeddelka fikirka istiraatiijiga ah ee maareynta dhibaatooyinka.

Wakiilka Barnaamijka Cunnada Adduunka (WFP) ee Soomaaliya, Mudane El-Khidir Daloum, wuxuu sheegay in waddadani ay keeni doonto isbeddel tayo leh oo lagu yareynayo dhibaatooyinka bini’aadannimo, isagoo sharraxay in “tallaabada hore ay yareyso kharashyada bini’aadannimo iyo kuwa dhaqaale, ayna badbaadiso kumanaan nolol ah.”

Wakiilka Hay’adda Cunnada iyo Beeraha ee Qaramada Midoobay (FAO) wuxuu tilmaamay muhiimadda isku-dhafan-naanta xalalka beeraha iyo miyiga ee qorsheyaasha hawlgalka ka hortagga ah, taasoo u suuragelinaysa beeralayda iyo xoolo-dhaqatada inay sii wataan hawlahooda xitaa xaaladaha cimilada adag.

Sidoo kale Wakiilka Ururrada Laanqayrta Cas iyo Bisha Cas (IFRC) wuxuu xaqiijiyay in waayo-aragnimada gobolka ay caddeysay in hawlgalka ka hortagga ah uu yareeyo cabbirka dhibaatada, isagoo intaa ku daray in dadaalkan wadajirka ah uu ka tarjumayo ballanqaadka bulshada bini’aadannimada ee caalamiga ah ee taageeridda Soomaaliya.

Madaxa Xafiiska IGAD ee Soomaaliya, Mudane Maxamuud Kaarshe, wuxuu tilmaamay muhiimadda iskaashiga gobolka iyo isku-dubbaridka, isagoo yiri, “Dhibaatada cimilada ma aqoonsana xuduudaha. Hawl-galka ka hortagga ah waa tallaabo aan wada qaadanno, taasoo ka tarjumaysa ballanqaadka IGAD ee ah in la dhiso gobol u adkaysta dhibaatooyinka.”

Dhankiisa, Guddoomiyaha Hay’adda Maareynta Masiibooyinka Soomaaliyeed, Mudane Maxamuud Macallin, wuxuu xaqiijiyay in “ka-guurista jawaab-celinta masiibada ka dib una guurista tallaabo hore ka hor inta aysan masiibo dhicin ay ka dhigan tahay isbeddel istiraatiiji ah oo dan u ah shacabka Soomaaliyeed.” Wuxuu carabka ku adkeeyay in caqabadaha sii kordhaya ee abaaraha, fatahaadaha, iyo khilaafaadka ay hadda u baahan yihiin hab-dhaqan cusub oo wax ku ool ah.

Maalintii 1aad: Samaynta Aragtida iyo Go’aaminta Tiirarka Istiraatiijiyadeed

Kalfadhiyadii maalinta koowaad, Ogosto 20, 2025, waxaa lagu gorfayey dood-cilmiyeedyo qoto dheer oo is-dhexgal ah, oo diiradda saaray qiimeyn guud oo lagu sameeyay xaaladda hadda jirta iyo dhisidda aasaaska aragtida mustaqbalka.

• Falanqaynta Xaaladda Hadda Jirta iyo Caqabadaha Soomaaliya: Kalfadhigu wuxuu ku bilowday bandhig falanqayn ah oo ku saabsan caqabadaha ugu waaweyn ee Soomaaliya ka soo wajaha, laga bilaabo isbeddelka cimilada ilaa khilaafaadka maxalliga ah ee sababa mowjado barakac ah. Ka qaybgalayaashu waxay diiradda saareen casharradii laga bartay dhibaatooyinkii hore iyo sida ay jawaab-celinta daahday u sii kordhisay dhibaatooyinka bini’aadannimo.
• Aqoonsiga Xeer-jebinta Hay’adaha iyo Maalgelinta: Waxaa la iftiimiyay cilladaha ku jira nidaamka hadda jira, gaar ahaan maqnaanshaha hababka maalgelinta hore iyo daciifnimada isku-dubbaridka hay’adaha dawladda iyo kuwa aan dawliga ahayn. Khubaradu waxay xoojiyeen baahida loo qabo in la dhiso nidaam isku-dhafan oo isku xira saadaalinta cimilada, maalgelinta, iyo tallaabooyinka goobta.
• Caddaynta Aragtida Qaranka: Kalfadhigu wuxuu arkay dood hodan ah oo keentay in la sameeyo aragti qaran oo mideysan oo ku saabsan hawlgalka ka hortagga ah. Ka qaybgalayaashu waxay isku raaceen in aragtidu ay noqoto mid ku saleysan “tallaabo hore oo ku xiran xogta, oo ay suuragelisay maalgelin, ayna taageereen siyaasado.”
• Afarta Tiir ee Waddada: Waxaa la aqoonsaday afar tiir oo muhiim ah oo noqon doona udub-dhexaadka waddada:

1. Digniin Hore oo Ku Xiran Khatarta: Horumarinta nidaamyo adag oo lagu saadaalinayo dhacdooyinka cimilada wakhti hore.
2. Maalgelin Ka Hortag Ah: Abuurista habab maalgelin dabacsan oo degdeg ah si loo bixiyo lacagaha isla marka digniinta la soo saaro.
3. Jawaab-celin Hore: Samaynta qorsheyaal cad oo qeexaya tallaabooyinka la qaadayo ka hor inta aysan masiibo dhicin.
4. Isku-dubbaridka Hay’adaha iyo Iskaashiga: Xoojinta iskaashiga u dhexeeya hay’adaha dawladda, ururrada maxalliga ah, iyo kuwa caalamiga ah si loo hubiyo adeegsiga ugu wanaagsan ee khayraadka.

Maalintii 2aad: Sameynta Qorshe Hawleed La Fulin Karo

Maalintii labaad, Ogosto 21, 2025, waxaa lagu gorfayey doodaha teoriyada laga wareegay oo la galay kuwa dhaqan-galinta. Ka qaybgalayaasha waxaa loo qaybiyay kooxo shaqo oo gaar ah si ay u sameeyaan habab wax ku ool ah oo loogu talagalay mid kasta oo ka mid ah tiirarka la aqoonsaday maalintii koowaad.

• Qaabaynta Isku-dubbaridka Qaranka: Waxaa la soo jeediyay in la dhiso guddiga isku-dubbaridka qaran ee hawlgalka ka hortagga ah, oo ay ka mid yihiin wakiillo ka socda Hay’adda  Maareynta Masiibooyinka Soomaaliyeed, Wasaaradda Beeraha, Wasaaradda Qorshaynta, Wasaaradda Deegaanka iyo Isbedelka Cimilada iyo hay’adaha samafalka. Hawsha guddigan waxay noqon doontaa in la sameeyo qorsheyaal hawleed, la mideeyo dadaallada, laguna hubiyo in xogtu ay dhex marto dhammaan dhinacyada.
• Hababka Maalgelinta Waarta: Waxaa laga dooday dhowr doorasho oo lagu hubinayo waarta maalgelinta, oo ay ku jirto abuurista sanduuq qaran oo suurageliya in la helo lacagta marka loo baahdo. Waxaa sidoo kale la xoojiyay muhiimadda iskaashiga ay la leeyihiin deeq-bixiyeyaasha caalamiga ah si loo hubiyo in maalgelinta ay ku soo gaarto waqtiga saxda ah.
• Go’aaminta Tallaabooyinka iyo Mas’uuliyadaha: Kooxaha shaqada waxay faahfaahin ka bixiyeen tallaabooyinka gaarka ah ee loogu talagalay mid kasta oo ka mid ah xaaladaha la filayo. Tusaale ahaan, waxaa la qeexay tallaabooyinka la qaadayo haddii la saadaaliyo abaarta (tusaale, qaybinta abuurka u adkaysanaya abaaraha، siinta biyaha xoolo-dhaqatada).
• Isdhexgalka Siyaasadaha Qaranka: Waxaa la xoojiyay in waddadu ay tahay inaanay noqon dukumeenti gooni ah, laakiin ay tahay inay is-dhex gasho oo ay la jaanqaaddo istiraatiijiyadaha iyo qorsheyaasha qaran ee jira, sida istiraatiijiyadda horumarinta qaranka iyo qorsheyaasha la qabsiga isbeddelka cimilada.

Wadatashiga waxaa lagu soo gabagabeeyay khudbad uu jeediyay Agaasimaha Maareynta Khatarta Masiibooyinka ee Hay’adda Maareynta Masiibooyinka Soomaaliyeed Mudane Khadar Sheekh Maxamed، kaasoo ammaanay dadaalladii la sameeyay، isagoo xaqiijiyay in wadatashigani uu yahay bilowga marxalad cusub oo shaqo adag iyo midho dhal ah.